Jak poinformował miesięcznik FOTOGRAFIA w marcu 1954 roku - na budynku Warszawskich Zakładów Kinotechnicznych powiewa transparent z napisem -

"Pierwszym polskim aparatem fotograficznym uczcimy II Zjazd Partii".

(10-17 marca 1954)

Zobowiązanie to zostało dotrzymane. Pierwszy polski aparat fotograficzny jest dziełem dokonanym. Konstruktorami jego są inżynierowie Jirowiec [Janusz,] i Lisowski [Tadeusz - główny Konstruktor Zakładów], a obiektyw obliczył inż. Matysiak [Jan], laureat Nagrody Państwowej. Aparat składa się z 220 części, wykonanych całkowicie w kraju, z surowców krajowych i w oparciu o dokumentację również całkowicie krajową.
Aparat nosi nazwę START I.  Jest to lustrzanka dwuobiektywowa, o formacie zdjęć 6x6 cm, zbliżona w typie do Rolleiflexa czy Reflekty. Posiada ona obiektyw o sile światła 1:4 i ogniskowej 75 mm, migawkę o szybkościach od 1/20 do 1/200 sekundy, sprzężenie do lamp błyskowych oraz lupkę ułatwiającą kontrolę ostrości na matówce. (…) Jak nam wyjaśnia jeden z konstruktorów, inż. Jirowiec, jedynak w nazwie kamery oznacza, że przewidziane są również dalsze ulepszone modele aparatu, zaopatrzone w migawkę o dłuższych czasach, licznik i blokadę zdjęć.

[Stanisław Sommer, START I, Fotografia nr 3 z 1954 r.]

ZASADA: TANI I DOBRY
Przed konstruktorami postawiono przy projektowaniu aparatu następujące zadanie: na to być popularny aparat o stosunkowo niskiej cenie dzięki czemu będzie dostępny dla wszystkich. Mimo szeregu uproszczeń konstrukcyjnych uwarunkowanych niską ceną - aparat ma być pełnowartościowy. Jednocześnie powinna go cechować łatwość obsługi nawet dla początkujących amatorów. Produkcja takich aparatów  ma uniezależniać nasz kraj w tej dziedzinie  od zagranicy i przyczynić się do dalszego rozwoju fotografii amatorskiej, szczególnie wśród młodzieży. (…) Po żmudnych badaniach ustalono wreszcie, że wymaganym założeniom odpowiadać będzie tzw. dwuobiektywowa lustrzanka, z typu aparatów, jak np. niemiecka "Reflekta" czy radziecki "Lubitiel". Aparaty tego rodzaju są najbardziej popularne na świecie. (…) Statystyka wykazała, że 80 proc. zdjęć robionych tymi aparatami było nagradzanych na różnych konkursach i wystawach.
I dalej.
Projekt ten przedstawiony został przez konstruktorów specjalnej komisji złożonej z fachowców i dystrybutorów. Po omówieniu przez inż. Lisowskiego wszystkich szczegółów aparatu - uczestnicy narady wypowiedzieli swoje uwagi. Było ich wiele. Jednak ostateczna decyzja brzmiała: projekt przedstawiony przez inż. Lisowskiego należy uznać za słuszny.

["Start I" - znaczy - ruszamy! Tadeusz Stec, Dziennik Polski - z 1954 roku]

FOTOGRAFUJEMY SIĘ
[z dalszej części artykułu Tadeusza Steca]

Historia samego prototypu aparatu START jest nieco odrębna. Aby się z nią dokładnie zapoznać, zawieramy znajomość z blacharzem mechanikiem Paszkowskim, który jest równocześnie dyplomowanym srebrnikiem i brązownikiem. On to wykonał ręcznie całą "obudowę" prototypu aparatu, ponieważ matryce do tłoczenia poszczególnych części nie były jeszcze wtedy gotowe.
- Dużo kłopotu - wspomina Paszkowski - przysporzyła migawka, która jest najbardziej precyzyjnym mechanizmem w aparacie. Już sami projektanci mieli szereg trudności z jej konstrukcją. Przeszło miesiąc sprawdzaj jej działanie dr Kotecki. Ponieważ założenia wymagały prostej konstrukcji, dlatego wzięto za wzór migawkę radzieckiego "Lubitela", która w pełni odpowiada nakreślonym wymaganiom - mówił Paszkowski  [migawka Lubitela wzorowana była natomiast na migawce aparatu Voigtländer Brillant].

W grudniu [1953 roku] wszystkie części prototypu były gotowe. (…) Była to niedziela - 27 grudnia - gdy zaczęto montować pierwszy prototyp. Według terminu należało do końca grudnia zmontować 5 sztuk aparatów. Przy montowaniu aparatów pracowali Paszkowski, Stankiewicz, Zmorzyński, Wygoda i Arasimowicz. Inżynierowie Lisowski i Jirowiec nie odchodzili od nich ani na krok. Wszystko sami kontrolowali, uzgadniali z rysunkami.
28 grudnia wieczorem przy lampach warsztatowych inż. Lisowski fotografował po raz pierwszy aparatem START I robotników, którzy montowali cztery dalsze sztuki.

Montaż aparatów START - jedno z pierwszych zdjęć wykonanych aparatem START

Na zdjęciu: p. Wygoda, Paszkowski oraz Stankiewicz

Następnego dnia rano prawie cała załoga przyszła do wydziału prototypów, by obejrzeć aparat i zdjęcia.
- W porządku. Przystępujemy do produkcji pierwszej próbnej serii. W czerwcu musi być gotowa - zadecydowano w dyrekcji zakładów. [oczywiście aparaty miały być gotowe przed 22 lipca kiedy to przypadała 10 rocznica ogłoszenia Manifestu  Polskiego  Komitetu Wyzwolenia Narodowego (PKWN)]
- Dlaczego nazwaliście swój aparat - START I ? - pytamy jeszcze inż. Lisowskiego.
- Były różne projekty nazw: WISŁA, MAZUR, JUBILAT, ale ostatecznie została zatwierdzona ta którą zaprojektował inż. Kunkel - to znaczy START I.
START - CZYLI RUSZAMY.

Projekt aparatu - jeszcze noszący nazwę LUBILAT

Dane techniczne wspólne dla wszystkich modeli aparatów START
 

 Model I

 START  I

START I - zdjęcie lewe - aparat ze zbiorów Muzeum Fotografii w Krakowie (http://www.mhf.krakow.pl/), zdjęcie prawe - zdjęcie prasowe z 1953 roku
Nr: WZFO / ST / 10

Zgodnie z cennikiem detalicznym Artykułów Fotograficznych i Fotochemicznych Ministerstwa Handlu Wewnętrznego Centralnego Zarządu Handlu Artykułami Fotograficznymi i Precyzyjno-Optycznymi nr 35/55, wydanym przez Centralę Wydawniczą Druków w Warszawie z 1955 roku cena aparatu START I (który notabene, nie pojawił się w sprzedaży) wynosiła 890 złotych.

 Więcej o aparacie Start I tu

Model II

START

Jest to pierwszy model aparatu START wprowadzony do seryjnej produkcji.
Z modelem tym będą porównywane późniejsze modele aparatów START
 

Prototyp aparatu START (oznaczony jako prototyp III) - zdjęcie ze strony Muzeum Fotografii w Krakowie (http://www.mhf.krakow.pl)

Obiektyw celowniczy EUKTAR 1:3,5/75,   nr: 53426
oznaczony WZK (Warszawskie Zakłady Kinotechniczne)

START
Występują dwa typy tego modelu aparatu różniące się oznaczeniami obiektywów - WZK oraz WZFO

Typ 1
Obiektywy opatrywane logiem WZK
Lata produkcji modelu: od 1954

START -  z obiektywem WZK

Nr: WZFO / ST / 20 / 10 / 10

Typ 2
Obiektyw celowniczy WZK

Obiektyw zdjęciowy WZFO (numer poprzedzony oznaczeniem NR)

Nr: WZFO / ST / 20 / 20 / 10

Typ 3
Obiektywy opatrywane logiem WZFO

Lata produkcji modelu: 1955 - 1960

Wersje aparatów
ver. I pierścień obiektywu celowniczego gładki czołówka aparatu czarna ramka celownika srebrna tylna klapa aparatu - odejmowana
	Nr: WZFO / ST / 20 / 30 / 10
ver. II pierścień obiektywu celowniczego gładki czołówka aparatu czarna ramka celownika czarna tylna klapa aparatu - odejmowana
	Nr: WZFO / ST / 20 / 30 / 20
ver. III pierścień obiektywu celowniczego gładki czołówka aparatu czarna ramka celownika czarna tylna klapa aparatu - odejmowana jednakowe numery obiektywów oznaczenie "Nr" przed numerem obiektywów
	Nr: WZFO / ST / 20 / 30 / 30
ver. IV pierścień obiektywu celowniczego gładki czołówka aparatu czarna ramka celownika czarna tylna klapa aparatu - odejmowana różne numery obiektywów oznaczenie "Nr" przed numerem obiektywów
	Nr: WZFO / ST / 20 / 30 / 40
ver. V pierścień obiektywu celowniczego gładki czołówka aparatu czarna ramka celownika czarna tylna klapa aparatu - odejmowana na pokrywie celownika sportowego wytłoczona soczewka jednakowe numery obiektywów oznaczenie "Nr" przed numerem obiektywów
	Nr: WZFO / ST / 20 / 30 / 50
ver. VI pierścień obiektywu celowniczego z dwoma czarnymi paskami ramka czołówki aparatu chromowana tylna klapa aparatu - odejmowana na tylnej ściance napis Made In Poland
	Nr: WZFO / ST / 20 / 30 / 60
ver. VII pierścień obiektywu celowniczego z dwoma czarnymi paskami ramka czołówki aparatu chromowana tylna klapa aparatu - odejmowana na czołówce, pod obiektywem zdjęciowym napis Made In Poland
	Nr: WZFO / ST / 20 / 30 / 70

Model III

START - z elementami aparatu START II

Korpus aparatu oraz obiektywy takie same jak w aparacie START, nowy typ zamknięcia tylnej ścianki aparatu (taki jak w STARCIE II).

Obiektywy opatrywane logiem WZFO

TYP 1

Elementy aparatu Start: korpus aparatu oraz obiektywy, tylna ścianka aparatu odejmowana.

Elementy aparatu Start II: wyprofilowana osłona celownika sportowego (w kształcie ostrosłupa ściętego) opatrzona logiem WZFO Warszawa, obrotowy zamek tylnej ścianki aparatu, czerwony znacznik zamka tylnej ścianki na korpusie aparatu.

Nr: WZFO / ST / 30 / 10 / 10

TYP 2

Elementy aparatu Start: korpus aparatu oraz obiektywy, tylna ścianka aparatu odejmowana.

Elementy aparatu Start II: obrotowy zamek tylnej ścianki aparatu, czerwony znacznik zamka tylnej ścianki na korpusie aparatu.

Nr: WZFO / ST / 30 / 20 / 10

Typ 1 różni się od typu 2 również umiejscowieniem nóżek aparatu.

Model IV

START  II

Ten model aparatu miał nosić nazwę DUOFLEX, jednakże, ze względu, na to, że marka START posiadała już swoją handlowo-marketingową wartość postanowiono pozostać przy nazwie START dodając oznaczenie "II"

Z instrukcji aparatu:
START II może więc dzięki łatwej i wygodnej obsłudze, zadowolić zarówno wybrednych fotoamatorów, jak też fotografów zawodowych, reporterów itp.

Jest to więc jedyny seryjnie produkowany powojenny polski aparat fotograficzny reklamowany jako aparat dla zawodowców.

Lata produkcji modelu aparatu: 1959 (1960?) -1965
Jest to najbardziej zaawansowany technologicznie model aparatu START.

Aparat ten ze względu na bardziej skomplikowaną konstrukcję napotykał na trudności produkcyjne, a ze względu na dużą konkurencję w tej klasie aparatów zagranicznych, zapotrzebowanie na niego było znacznie mniejsze i w roku 1965 został wycofany z produkcji. [Przemysł optyczny w Polsce, s. 289]   

Różnice w stosunku do modelu START:
- migawka VALOR o najkrótszym czasie otwarcia 1/250 (początkowo planowano wyposażyć aparat w migawkę SUDOR)  
- jaśniejszy obiektyw zdjęciowy 1:3,5
- automatyczny przesuw błony zwojowej przy pomocy korbki
- podwójna blokada: przesuwu błony i wielokrotnego wyzwolenia migawki
- licznik zdjęć
- gniazdo do wkręcenia wężyka spustowego umiejscowione na górnej części czołówki
- tylna ścianka aparatu na zawiasie (nie odejmowana)
- zmieniono zamknięcie tylnej ścianki (zamknięcie poprzez obrót pierścienia)

Jak informowano w Fotografii [numer 2 z 1959 roku]: "w dalszym rozwoju aparatu START przewiduje się wyposażenie go w światłomierz".

 Typy aparatów

TYP 1
Aparaty oznaczone logo DUOFLEX
	Nr: WZFO / ST / 40 / 10 / 10
TYP 2
Aparaty oznaczone logo START II
	Nr: WZFO / ST / 40 / 20 / 10

Model V

START B

Lata produkcji modelu aparatu: 1960 - 1967
Uproszczona wersja modelu START II

Różnice w stosunku do poprzedniego modelu - aparatu START II
- dodano sanki do mocowania lampy błyskowej,
- zrezygnowano z przesuwu błony za pomocą korbki i powrócono do pokrętła,
- zrezygnowano z blokad przesuwu błony i wyzwolenia migawki
- gniazdo do wkręcenia wężyka spustowego umiejscowione w przycisku spustu migawki
- zmieniono uchwyt do mocowania paska do noszenia aparatu

Była to udana konstrukcja aparatu, niektóre - późniejsze aparaty oznaczane były znakiem jakości "1"

Poszczególne typy aparatów różnią się rodzajem obiektywów oraz zakresem czasów otwarcia migawki.

Typ 1

Nr: WZFO / ST / 50 / 10 / 10

Typ 2

 Nr: WZFO / ST / 50 / 20 / 10

Typ 3

 Nr: WZFO / ST / 50 /  30 / 10

Typ 4

 Nr: WZFO / ST / 50 /  40 / 10

Typ 5

NOCO-FLEX - START B w wersji eksportowej.

Pewna partia aparatów START B została sprzedana przez WZFO holenderskiej firmie Noordhuis & Co.

Dotychczasowa nazwa aparatu została zastąpiona nazwą NOCO-FLEX.  

Typ 6

 UNIFLEX 66 - START B w wersji eksportowej.

Aparat fotograficzny dalmierzowy, sprzedawany pod marką UNIVERSA

Pewna liczba aparatów START B została zakupiona przez sieć handlową UNIVERSA - handlującą między innymi sprzętem fotograficznym, gdzie były sprzedawane pod nazwą UNIFLEX 66.  

 Nr: WZFO / ST / 50 /  60 / 10

Foto. Jacek z Francji. Zamieszczono za zgodą autora.

 Model VI

START 66

Lata produkcji modelu aparatu: 1967-1978
Różnice w stosunku do modelu START B:
- nowocześniejszy wygląd
- modernizacja układu celowniczego
- sanki do mocowania lampy błyskowej umiejscowiono w górnej części bocznej ścianki aparatu,
- gniazdo do wkręcenia wężyka spustowego umiejscowione na korpusie aparatu
- dwustopniowe zamknięcie tylnej ścianki aparatu
- gwint gniazda statywowego 1/4'' (w modelach starszych 3/8")
- obiektyw celowniczy wyposażony w wewnętrzny gwint do wkręcania filtrów

Występują dwa typy tego modelu różniące się oznaczeniami obiektywów - WZFO oraz PZO

 Typ 1

Na osłonie przeciwsłonecznej matówki oraz na obiektywach napis WZFO

obiektyw celowniczy i zdjęciowy - EMITAR 1:3,5/75 - WZFO

Wersje aparatów
ver. I - kolor aparatu czarny - napis START, WZFO, skala przysłon w kolorze białym na czarnym tle - napis 66 w kolorze czarnym (białe tło)
	Nr: WZFO / ST / 60 / 10 / 10

  Typ 2

Na osłonie przeciwsłonecznej matówki oraz na obiektywach napis PZO

obiektyw celowniczy i zdjęciowy - EMITAR 1:3,5/75 - PZO

Wersje aparatów
ver. I - kolor aparatu czarny - napis START, logo PZO, skala przysłon w kolorze białym na czarnym tle - napis 66 w kolorze czarnym (białe tło)
		Nr: WZFO / ST / 60 / 20 / 10
ver. II - kolor aparatu czarny - napis START, logo PZO, 66, skala przysłon w kolorze białym na czarnym tle
fot. Jacek Przybyszewski -  http://www.polskie-aparaty-fotograficzne.pl
		Nr: WZFO / ST / 60 / 20 / 20
ver. III - kolor aparatu czarny - napis START, 66, skala przysłon w kolorze białym na czarnym tle - logo PZO w kolorze czarnym (białe tło)
		Nr: WZFO / ST / 60 / 20 / 30
ver. IV - kolor aparatu czarny - napis START, skala przysłon w kolorze białym na czarnym tle - napis 66, logo PZO w kolorze czarnym (białe tło)
		Nr: WZFO / ST / 60 / 20 / 40
ver. V - kolor aparatu czarny - napis START, 66 w kolorze białym na czarnym tle - skala przysłon w kolorze czarnym (białe tło)
		Nr: WZFO / ST / 60 / 20 / 50
ver. VI - kolor aparatu czarny - napis START, logo PZO w kolorze białym na czarnym tle - napis 66, skala przysłon w kolorze czarnym (białe tło)
fot. Jacek Przybyszewski -  http://www.polskie-aparaty-fotograficzne.pl
		Nr: WZFO / ST / 60 / 20 / 60
ver. VII - kolor aparatu czarny - logo PZO w kolorze białym na czarnym tle - napis START, 66, skala przysłon w kolorze czarnym (białe tło)
fot. Jacek Przybyszewski -  http://www.polskie-aparaty-fotograficzne.pl
		Nr: WZFO / ST / 60 / 20 / 70
ver. VIII - kolor aparatu czarny - napis START, logo PZO, 66, skala przysłon w kolorze czarnym (białe tło)
		Nr: WZFO / ST / 60 / 20 / 80
ver. IX - kolor aparatu czarny - napis START w kolorze białym na czarnym tle - napis 66, skala przysłon, logo PZO w kolorze czarnym (białe tło)
		Nr: WZFO / ST / 60 / 20 / 90
ver. X - kolor aparatu czarny - napis START, 66, logo PZO w kolorze czarnym na białym tle -  skala przysłon,  w kolorze białym (czarne tło)                   foto Janusz Z. Sawicki
		Nr: WZFO / ST / 60 / 20 / 100
ver. XI - kolor aparatu czarny - napis START, 66 w kolorze czarnym na białym tle -  skala przysłon,  logo PZO w kolorze białym (czarne tło)       fot. Tomasz Wilkosz, www.fotopedia.com.pl
		Nr: WZFO / ST / 60 / 20 / 110
ver. XII - czołówka i osłona przeciwsłoneczna w kolorze białym  - napis START, logo PZO, skala przysłon w kolorze białym (czarne tło)  - napis 66 w kolorze czarnym (białe tło)
		Nr: WZFO / ST / 60 / 20 / 120
ver. XIII - czołówka w kolorze białym - ramka osłony przeciwsłonecznej w kolorze czarnym - napis START, 66, logo PZO, skala przysłon w kolorze czarnym (białe tło)
		Nr: WZFO / ST / 60 / 20 / 130

   Typ 3

 Na osłonie przeciwsłonecznej matówki logo WZFO, na obiektywach logo PZO

Wersje aparatów
ver. I - kolor aparatu czarny, - na obiektywach logo PZO, na osłonie matówki logo WZFO, - napis START, logo WZFO, skala przysłon w kolorze białym (czarne tło) - napis 66 w kolorze czarnym (białe tło)
zdjęcie zamieszczono za zgodą autora
	Nr: WZFO / ST / 60 / 30 / 10

 Model VII

 START 66 S

Ostatni produkowany model aparatu START
Lata produkcji modelu aparatu: 1979-1982
Aparaty opatrywane wyłącznie logiem PZO

Różnice w stosunku do modelu START 66:
- aparat wyposażony w licznik zdjęć

Obiektyw celowniczy  i zdjęciowy  EMITAR 1:3,5/75 oznaczony PZO

 

Wersje aparatów
ver. I Model przejściowy START 66 / START 66S
- czołówka jak z aparatu START 66 (z okrągłym wytłoczeniem pod oznaczenie 66) - kolor aparatu czarny - napis START 66 S, skala przysłon w kolorze białym na czarnym tle - na osłonie przeciwsłonecznej matówki brak loga PZO - aparat wyposażony w licznik i blokadę
	Nr: WZFO / ST / 70 / 10 / 10
ver. II Prototypowa wersja aparatu START 66S - aparat ze zbiorów Muzeum Historii Fotografii w Krakowie   - kolor aparatu czarny - napis START 66 S, skala przysłon w kolorze białym na czarnym tle - na osłonie przeciwsłonecznej matówki logo PZO - napisy w kolorze czarnym (białe tło)
zdjęcie pochodzi ze strony: http://www.mhf.krakow.pl
	Nr: WZFO / ST / 70 / 10 / 20
ver. III   -  kolor aparatu czarny - napis START 66 S, skala przysłon w kolorze białym (czarne tło) - na osłonie przeciwsłonecznej matówki brak loga producenta
	Nr: WZFO / ST / 70 / 10 / 30
ver. IV   -  kolor aparatu czarny - napis START 66 S, skala przysłon w kolorze białym (czarne tło) - na osłonie przeciwsłonecznej matówki logo PZO                   foto Janusz Z. Sawicki
	Nr: WZFO / ST / 70 / 10 / 40

Do aparatów START produkowano skórzane pokrowce - nazywane przed laty "futerał pogotowie"

foto Janusz Z. Sawicki

Ostatnie zmiany:22.10.2017