J. Franaszek S.A. - Warszawa
Początki spółki Franaszek sięgają roku 1873 r. kiedy to Józef Franaszek kupił znajdującą się w upadłości Wytwórnię Obić Papierowych Loth i Vetter. Fabryka była kontynuatorem założonej w 1829 r. niewielkiej wytwórni papierów Michała Spörlina i Henryk Rahna, znajdującej się na rogu ulic Marszałkowskiej i Złotej.
Po śmierci założycieli fabryka w 1840 r. została przemianowana na Wytwórnię Obić Papierowych. Po latach świetności popadła w tarapaty finansowe i ten właśnie moment wykorzystał Józef Franaszek. Franaszek przeniósł produkcję z ciasnego centrum miasta na tereny rozbudowującej się dzielnicy przemysłowej Wola. Początkowo wynajmował teren po dawnym ogrodzie Ohma położony na roku ulic Wolskiej i Młynarskiej. W niezbyt wygodnym lokalu kilkudziesięciu zatrudnionych robotników wyrabiało, oprócz obić papierowych zwanych później tapetami, również rolety i ceraty. Nie było to miejsce dogodne, stąd też wkrótce została zakupiona sąsiednia posesja – przy ul. Wolskiej 41/43, na której Franaszek wybudował obszerny gmach (projektu Leandra Marconiego), do którego w 1878 r. przeniósł całą produkcję. Był to nowoczesny, jak na owe czasy, zakład przemysłowy mogący się śmiało równać z najlepszymi w kraju pod względem wyposażenia technicznego. Kolejne budynki, przeznaczone na biuro i skład materiałów, zostały wzniesione w 1887 r. W 1908 r. przedsiębiorstwo zostało przekształcone w spółkę akcyjną pod nazwą „Towarzystwo Akcyjne Fabryki Obić Papierowych i Papierów Kolorowych – J. Franaszek” z kapitałem zakłądowym 300.000 rubli.
Zarząd mieścił się przy ul. Wolskiej 41/43, natomiast hale fabryczne pod sąsiednim adresem Wolska 45. W 1910 r. przedsiębiorstwo rozbudowało istniejące stare hale. Wybudowano też nowe. Fabryka Franaszka stała się głównym producentem obić papierowych na terenie Warszawy. Podstawę produkcji fabryki stanowiły tapety ale również papiery kolorowe, opakowania reklamowe dla różnych firm, bibułki kolorowe, serwetki deseniowe, wytworne papiery ilustracyjne, w tym kredowe na albumy i katalogi. Roczna kolekcja fabryczna wyrobów wynosiła kilka tysięcy odmian. Za bardzo wysoką jakość wyrobów firma została uhonorowana między innymi złotym medalem na Wystawie Sztuki Dekoracyjnej w Paryżu w 1925 roku oraz najwyższym odznaczeniem na Powszechnej Wystawie Krajowej w Poznaniu w 1929 roku – wielkim medalem złotym, a także złotym medalem Ministerstwa Przemysłu i Handlu.
Przedsiębiorstwo rozrosło się do znacznych rozmiarów: w 1936 r. zatrudniano około 400 osób. Wartość rocznej produkcji fabryki przekroczyła 3 mln złotych, miesięcznie przerabiano 15 wagonów papieru i 20 ton farby.
Zabudowania przy ul. Wolskiej 43
Podwórza zabudowań fabrycznych przy ul. Wolskiej
Nowy zarząd w osobach Jerzego i Kazimierza Franaszków (trzecie pokolenie po Józefie Franaszku zmarłym 23 kwietnia 1916 roku) z uwagi na spadek popytu na tapety – będący przez stulecie podstawą potęgi firmy - zdecydował się na rozszerzenie produkcji o nowy asortyment: papier fotograficzny oraz artykuły fotochemiczne. W 1936 r. rozpoczęto budowę nowego obiektu przeznaczonego tylko pod tę produkcję.
Z początkiem 1938 roku Foto – nowy oddział starej fabryki był gotowy. Opracowano technologię wyrobów papierów fotograficznych a nieco później – błon negatywowych. W nowym budynku ulokowano ręczny wyrób emulsji oraz dwie maszyny odlewnicze firmy Koebig. W fotograficznym oddziale firmy zatrudnienie znalazło 100 osób. Jeszcze przed oficjalnym otwarciem oddziału Foto, które nastąpiło 28 czerwca 1938 roku w obecności ministrów E. Kwiatkowskiego i W. Romana, rozpoczęto produkcję doskonałych papierów fotograficznych, nie ustępujących najlepszym wyrobom zagranicznym. Pod koniec 1938 roku uruchomiono produkcję błon fotograficznych arkuszowych, zwojowych i małoobrazkowych.
Maszyna do emulsjowania filmu (z lewej strony), suszarnia papierów fotograficznych.
Badanie gradacji papierów fotograficznych, z prawej strony maszyna do krajania papieru fotograficznego
Przez rok fabryka wyprodukowała łącznie 33 000 m2 papieru fotograficznego i 46 000 m2 taśm filmowych. Wytwórnia Franaszek wyposażona została w najbardziej nowoczesne urządzenia techniczne ze wszystkich istniejących wówczas w Polsce zakładów fotochemicznych.
Do wybuchu II wojny światowej wyroby Franaszka zaspokajały ponad 10% potrzeb rynku krajowego, wykazując tendencję zwyżkową (wyroby tej fabryki stanowiły jednocześnie 31% krajowej produkcji materiałów fotooptycznych).
Balon reklamowy w kształcie błony zwojowej J.Franaszek wykonany z okazji międzyrarodowych zawodów zimowych FIS w Zakopanem w 1939 roku. Wymiary balonu wynosiły 12 m długości i 3,5 m średnicy. Balon został wykonany w wojskowych zakładach balonowych w Legionowie.
Fotografia opublikowana w książce Tadeusza Koreckiego Polski Przemysł Fotochemiczny 1888-1988. Warszawskie Zakłady Fotochemiczne FOTON
Firma funkcjonowała w trakcie okupacji i dopiero Powstanie Warszawskie wyznaczyło kres jej działalności. Dnia 5 sierpnia 1944 r. na terenie fabryki hitlerowcy zamordowali 5 000 mieszkańców Woli, w tym m.in. wielu pracowników zakładu (także dyrektora Kazimierza Franaszka).
W czasie wojny większość budynków została spalona, a następnie wysadzona w powietrze. Uratował się od ognia tylko Oddział Foto, jednakże urządzenia fabryczne zostały zdemontowane i rozgrabione.
Po wojnie zakład został upaństwowiony. 13 listopada 1945 roku ukazał się dekret KRN o utworzeniu Przedsiębiorstwa Państwowego „Film Polski”. Przedsiębiorstwo to uzyskało wyłączne prawo do zakładania i prowadzenia fabryk taśmy filmowej i produkcji fotochemicznej w Polsce. Przejęło ono pod swój zarząd wszystkie fabryki tej branży. Dyrektor „Filmu Polskiego” Aleksander Ford podjął decyzję o odbudowie Oddziału Foto pod nazwą Zakłady Fotochemiczne Nr 1 FOTON.
Opracowano na podstawie:
Stulecie 1829-1929 - Towarzystwo Akc. Fabryki Obić Papierowych i Papierów Kolorowych J.Franaszek,
Michał Krasucki, Katalog warszawskiego dziedzictwa postindustrialnego,
Tadeusz Korecki, Warszawskie Zakłady Fotochemiczne 1949-1984. Dzieje pewnej fabryki na Woli,
Tadeusz Korecki, Polski Przemysł Fotochemiczny 1888-1988. Warszawskie Zakłady Fotochemiczne FOTON.
