Lampy błyskowe elektronowe
Pamięci Andrzeja Paschke
Opisy lamp pochodzą z opracowania Andrzeja Paschke udostępnionego prowadzącemu portal w lipcu 2018 roku
FOTONIK
Radiotechniczna Spółdzielnia Pracy w Krakowie
1958 - 1959
Pierwsza polska elektronowa lampa błyskowa Fotonik
Pierwsze elektronowe lampy błyskowe powstały pod koniec lat 40. ubiegłego wieku (Mannesmann GmbH) a już w połowie lat 50. ukazała się popularna i stosunkowo tania lampa Hobby Brauna. Także po tej dobrej stronie Niemiec NRD zaczęto produkcję takich lamp począwszy od N 100 potem B 100 i B 70 a wreszcie Micky Blitz – obie te ostatnie lampy popularne były i u nas.
Jak pamiętamy z opisu lampy Milla Krakowska Radiotechniczna Spółdzielnia Pracy nawiązała współpracę z zakładami Elgawa w Plauen czego owocem była produkowana z powodzeniem lampa Milla a także omawiana tu lampa Fotonik.
Znamy dwa egzemplarze tej lampy – jeden ma numer 122/58 a drugi 381/59 czyli już wiemy że produkcja trwała w roku 1958 i 59. Ta druga lampa została kupiona 21 marca 1959 w Foto-Optyce w Tczewie więc z pewnością możemy stwierdzić że numeracja wyrobów prowadzona była od początku produkcji bowiem trudno zakładać że w przeciągu niecałych trzech miesięcy wykonano prawie 400 sztuk chociaż...
Lampa, jak to wtedy bywało, składa się z dwóch członów: palnika i zasilacza. Zasilacz o wymiarach 14,7x23,3x9,7 cm to konstrukcja wyjątkowo prosta, bo wzorem lamp radzieckich zasilana była baterią o napięciu 420 volt, napięcie przekazywane było bezpośrednio na kondensator i układ zapłonowy. W sumie układ najprostszy z możliwych, jednak niezbyt praktyczny gdyż bateria duża i droga choć dawała około 1000 błysków z gwarancją 5 miesięcy. W zamierzeniu lampa była przeznaczona dla zawodowców, jednakże zawodowcy czyli redakcje i agencje fotograficzne itp. miały dostęp do wyrobów zachodnich producentów. Zapewne to nierozpoznanie rynku spowodowało krótką produkcję tej lampy. „Zapomniano” o szerokiej rzeszy fotoamatorów głównych odbiorców takich lamp, jednak z bardziej praktycznym zasilaniem.
Ale wróćmy do lampy. Pisałem o współpracy z Elgawą – więc obudowa zasilacza jest identyczna z zasilaczem lampy B 70 i to zarówno rozmiarami jak i wzornictwem, z kolei palnik jest identyczny z palnikami niektórych modeli lamp Ultrablitz Blaupunkta czyli wyszła kompilacja NRDowskoRFNowska, a żeby było ciekawiej żarówka w moim palniku jest NRDowska a w palniku Ultrablitza jest radziecka IFK-120.
Notatka prasowa z czerwca 1959 roku
Produkcja lampy trwała dwa lata i trudno określić ile ich wyprodukowano – tak można założyć do 1000 sztuk – dużo to czy mało? Cały czas pamiętajmy że to było 14 lat po wojnie. Baterie produkowała Centra Poznań. To był klocek 14,6x7,6x12,1 cm, bateria ważyła 2,1 kg i kosztowała 256 złotych, zaś sama lampa kosztowała niecałe 1500 złotych, w sumie drogo bo za te pieniądze można było kupić dwa aparaty fotograficzne Start.
Błysk
Eltra Bydgoszcz
1971-1973
Stanąłem przed problemem czy przedstawić tą lampę bo jest to jedyny egzemplarz lampy której nie posiadam w zbiorze. Co prawda kilka lat temu ukazała się na Allegro i już prawie byłem jej nabywcą (jak ten lis co witał się z gąską) ale w ostatnich sekundach zostałem przelicytowany snajperem i w ten to dotkliwy sposób dowiedziałem się o istnieniu snajpera.
Strzelcem był prowadzący portal. Ale niedługo po tym... Oddajmy głos Andrzejowi Paschke:
22 lipca zamieściłem post na temat lampy Błysk i miałem pewne obiekcje czy zamieszczać ten opis bowiem obiecałem opisywać lampy z mojego zbioru a akurat tej lampy nie posiadałem, ale chciałem zamknąć opis wszystkich polskich lamp i jakież było moje zdumienie kiedy chwilę po opublikowaniu otwieram Allegro i jest aukcja z Błyskiem ! I już we wtorek miałem ją na biurku!
Zaskoczenie – lampa okazuje się być dość duża i ciężka, z boku ma dwa bolce-uchwyty na pasek skórzany do noszenia na ramieniu a sprzedawana była, o czym nikt nie wiedział, w skórzanym futerale który umożliwiał jej obsługę bez wyjmowania. Futerał robiony był przez PZWR Poznań czyli Poznańskie Zakłady Wyrobów Rymarskich Poznań ul. Małe Garbary 7 - zakład ten istniał w latach 1952-1976 i produkował też futerały do lamp Amilux i zapewne też i aparatów Ami.
Na stronie unitraklub.pl można pobrać instrukcję serwisową tej lampy z której możemy wyczytać między innymi, że zastosowany palnik ksenonowy to XB 82-00 produkowany przez DGL Lipsk (NRD) także z NRD sprowadzany był kondensator główny 280μF/500 V.
Jak już wiemy producentem lampy była Eltra Bydgoszcz bardzo znany producent sprzętu RTV i nie tylko, w połowie lat 70. zatrudniał blisko 5 tyś pracowników czyli była to duża firma. Spadkobiercą Eltry jest teraz Schneider Electric Poland więc napisałem do nich z zapytaniem czy może wzorem innych zakładów istnieje jakiś związek czy klub byłych pracowników, ale jak dotąd żadnej odpowiedzi a przecież jest spora rzesza byłych pracowników którzy mają wiedzę na temat wyrobów Eltry. Nie wiemy np. kiedy lampy były produkowane, domyślamy się chyba błędnie, że chyba na przełomie lat 70/80, jaka była wielkość produkcji itp. jednym słowem informacje mamy skąpe.
Wewnątrz pokrywy są napisy: pod szyldem Unitra Zakłady Wyrobów Elektrotechnicznych, niżej Eltra, niżej Elektronowa Lampa Błyskowa TLB 1, dalej nr fabryczny, Zasilanie 7,2V/1A i na koniec Made in Poland powtórzony po rosyjsku (!) grażdanką „sdiełano w polsze” sugerujący export do ZSRR ?
Ze znanych mi kilku lamp żadna nie ma wewnątrz akumulatorów KN-0,45 ani zasilacza sieciowego, zresztą na temat tych akumulatorów nie spotkałem w internecie żadnych informacji. Sięgam więc do swoich materiałów i w książce Janusza Wojciechowskiego Nowoczesne zabawki z 1966 roku na str. 52 jest tabela polskich baterii i akumulatorów i są akumulatory KN (kadmowo-niklowe) ale jakby niezbyt pasujące bo jakby mniejsze (11,6x5,3 i 15,5x5,8mm) a miejsce w lampie na akumulatory to 35x50mm. Rozpuściłem więc „wici” na portalach zajmujących się elektroniką: jakoż następnego dnia przypomniałem sobie że na półce mam oprawione roczniki miesięcznika Zrób Sam i kwerenda okazała się bardzo owocna bo w ZS 2/1980 i ZS 5/1988 znalazłem artykuły o akumulatorach miniaturowych i są tabele wyrobów ale KN nie ma za to jest KB 44/8 o pojemności właśnie 0,45 Ah i wymiarach Ø 43x7,5mm, no i zrobiony z kartonu wałek o rozmiarach 43x45mm idealnie pasuje. Nadal jednak dziwna jest różnica w oznaczeniu KN i tu Kolega z portalu unitraklub.pl zwrócił uwagę że symbol Unitra jest „starego typu” sugerując rok produkcji 1971 i może w latach 70tych były trochę inne oznaczenia?! Tylko czemu dwaj znani popularyzatorzy fotografii R. Kreyser i A. Voellnagel w połowie lat siedemdziesiątych nic na ten temat nie wspominają? Niemożliwe by nie znali lampy Eltry chyba że wzorem Fotonika uznali Błysk za serię prototypową i to by wiele tłumaczyło no i w tej sytuacji możemy przesunąć produkcję na początek lat 70tych lub nawet 60te lata. Pamiętajmy że instrukcja obsługi jest z roku 1971, wzornictwo jest zdecydowanie z lat 60/70, kondensator jest importowany a przecież w latach 80. kołobrzeska Elwa produkowała kondensatory elektrolityczne dużej pojemności do tego futerał wyprodukowany przez zakład który istniał do 1976 roku. Jednym słowem jest jeszcze sporo wątpliwości ale śmiało możemy postawić tezę że LAMPA PRODUKOWANA BYŁA W LATACH 1971-73 !!!
CETRON A
Zakłady Metalowe Gumoplast - Cybinka
1975 rok
W styczniu 1975 roku zasłużony popularyzator fotografii Andrzej Voellnagel prowadzący dział Foto Horyzontów Techniki obwieścił rozpoczęcie produkcji pierwszej polskiej elektronowej lampy błyskowej Cetron ale już po kilku miesiącach sumitował się że to nie produkcja a jedynie prototyp i trzeba poczekać nim pojawi się na półkach. My z kolei teraz wiemy że pierwszą polską lampa elektronową był krakowski Fotonik choć faktycznie Cetron był pierwszą lampą produkowaną masowo i faktycznie instrukcja obsługi ma nakład 25 tysięcy co daje pewne wyobrażenie o wielkości produkcji.
Została ona skonstruowana w Biurze Konstrukcyjno-Technologicznym WZSP w Zielonej Górze ul. Boh. Westerplatte 9 a jej producent to WZSP – Wojewódzki Związek Spółdzielni Pracy Zakład Przemysłu Chemicznego - Zakłady Metalowe Gumoplast ul. Dąbrowskiego 25, Cybinka. Te „skomplikowane” dane można wyczytać z instrukcji obsługi lampy.
Jak na tamte lata przystało lampa jest dość duża, ciężka, zasilanie sieciowe, z boku lampy znajduje się kalkulator przysłon, niżej neonówka gotowości lampy i biały przycisk wyzwalania ręcznego a na górze tajemniczy napis FOEL co może być zbitką FotoELektronika choć niekoniecznie. Od spodu zwykła stopka do zakładania na aparat. Liczba przewodnia lampy to 24 dla cz-b filmu 20 DIN.
Lampa posiada wmontowany wyłącznik bimetaliczny bo przy intensywnym błyskaniu lampa nagrzewa się i trzeba odczekać aż ostygnie ale dotyczyło to 40 szybko następujących po sobie błysków. W roku 1975 lampa kosztowała 725 zł.
CETRON B z zasilaczem BP
Spółdzielnia Pracy Artykułów Techniczno-Metalowych -
Poznań
Zakłady Metalowe Gumoplast - Cybinka
1975 rok
Pisałem w poprzednim poście że lampa błyskowa Cetron A zasilana była tylko z sieci ale w instrukcji obsługi tej lampy jest uwaga że można ją zasilać z „przetwornicy tranzystorowej AP” jednak były to tylko pewne zamiary bo zasilacza nie było a na rynek wypuszczono lampę Cetron B z zasilaczem bateryjnym BP bez możliwości podłączenia do sieci ale też bez możliwości podłączenia lampy Cetron A do tego zasilacza!
Gabarytowo i wizualnie obie wersje lampy są identyczne z niewielkimi różnicami – na kółku kalkulatora jest znak ATM a w miejscu napisu FOEL jest wklejona blaszka z wybitym numerem lampy powtórzonym na spodzie stopki. Najistotniejsze różnice są zapewne wewnątrz lampy bo liczba przewodnia lampy wynosi 20 czyli jest słabsza, gdyż w wersja A liczba przewodnia wynosiła 24. Było to spowodowane zasilaniem bateryjnym, albowiem słabsza lampa to więcej błysków (mniejszy pobór energii) a baterie płaskie 3R12 mają mniejszą pojemność od np. okrągłych R20, ale z kolei 4 R20 to większe gabaryty zasilacza, jednym słowem coś za coś.
Zasilacz ma wymiary 140x85x50mm i zasilany jest dwoma płaskimi bateriami 3R12 o napięciu 4,5 volt co daje napięcie 9 V. Zasilacz lampy pracuje tylko po podłączeniu lampy do gniazda a jego pracę sygnalizuje neonówka którą widać w szczelinie po odsunięciu pokrywy pojemnika baterii, choć logiczniejsze byłoby umieszczenie neonówki na obudowie. Instrukcja podaje że podłączenie lampy do zasilacza sygnalizuje charakterystyczny pisk ale moja lampa jest cichutka. Wtyk lampy jest nietypowy a można było zastosować typową wtyczkę z oznaczeniem biegunowości i stosować zasilacz do innych lamp sieciowych z Cetronem A włącznie, ale zapewne producent miał swoje racje.
Początkowo lampę z zasilaczem sprzedawano w tekturowych pudełkach a zasilacz miał pasek do noszenia na ramieniu ale dodano gustowny pokrowiec a zasilacz nie miał uchwytów i paska ale moja lampa nie dosyć że jest cicha to ma i pokrowiec, a zasilacz ma uchwyty i pasek.
Lampa produkowana była przez Spółdzielnię Pracy Artykułów Techniczno-Metalowych Poznań ul. Jeleniogórska 16 stąd te skróty ATM ale też podany jest zakład produkcyjny ul. Dąbrowskiego 25, Cybinka. Warto dodać że zasilacz ma wbudowaną automatykę utrzymywania napięcia w celu oczywiście oszczędzania baterii. Instrukcja obsługi ma nakład 8000 szt.
FL 120
Zakład Produkcji Elektronicznej w Czernej
1986 rok
Społeczne Zjednoczenie Przemysłowe „Libella” to producent wielu akcesoriów fotograficznych. Najbardziej popularne to oczywiście suszarki do zdjęć a z innych to statywy stołowe, szczypce, wieszaki a także elektronowa lampa błyskowa FL-120 którą produkował Zakład Produkcji Elektronicznej w Czernej (Czerna 67, 68-120 Iłowa).
Lampa jest duża i ciężka o rozmiarach 16x8x8 cm, liczba przewodnia to 32 dla filmu 20 DIN czyli dość mocna: z tyłu lampy neonówka gotowości, przycisk ręcznego wyzwalania (teraz mówimy pilot) a niżej kalkulator przysłon. Zasilanie sieciowe zasilaczem Unitra Zatra ZNS 0,5/6/1 oraz bateryjne - pojemnik o wymiarach 14,5x11x4 cm mieści 6 baterii i tu ciekawostka bo baterie dają 9 volt a zasilacz sieciowy 6 volt choć z tym zasilaczem to też ciekawe bo woltomierz na wyjściu pokazuje 14,2 volt i to równo w trzech egzemplarzach ale fachowcy orzekli że zasilacz jest niestabilizowany i takie tam że niby wszystko w porządku!
Synchronizacja kabelkiem i gorącą stopką, w drugiej wersji stopka dostała blokadę a w trzeciej ostatniej wersji z tyłu lampy jest gniazdo na 4 baterie-paluszki AA. Warto zauważyć że zasilacz sieciowy jak i kabelek synchro mają końcówki mini Jack i łatwo pomylić gniazda – z jakim skutkiem nie wiem nie próbowałem.
Lampa sprzedawana była w futerale z kieszonką na kabel synchro z pojemnikiem na baterie który miał szelki na ramię oraz zasilaczem sieciowym.
Jak już wspomniałem oryginalny zasilacz Unitra Zatra ZNS 6 voltowy typowy w tym czasie do różnych urządzeń np. kalkulatorów ale oczywiście można używać każdy inny zasilacz-ładowarkę których mnóstwo na rynku.
Ten sam producent wypuścił na rynek przetwornicę uniwersalną do lamp błyskowych która stanowi przenośne źródło zasilania sieciowych lamp błyskowych, zasilana 4 bateriami R20 wytwarzała napięcie ok. 300 volt. Do konstrukcji wykorzystano pojemnik bateryjny w którym baterie były w trzech rzędach i jeden przeznaczono na zamontowanie układu elektronicznego z gniazdkiem sieciowym, wyłącznikiem i neonówką. Na rynku było wiele lamp sieciowych stąd takie urządzenie było bardzo pożyteczne. Niestety na obu instrukcjach nie ma stopki z wielkością nakładu stąd trudno określić wielkość produkcji.
Przetwornice do lamp FL 120 - Libella Czerna, LBS - SI Jedność Wschowa, XELA - Elwa Kołobrzeg oraz Cetron B - Gumoplast Cybinka
LBS 20 i LBS 21
Spółdzielnia Inwalidów "Jedność" - Wschowa
ok. 1988 rok
Spółdzielnia Inwalidów „Jedność” Wschowa ul. Zielony Rynek 7 była producentem lampy LBS-20. Od razu widać podobieństwo tej lampy do z lampy Cetron, choćby przody są identyczne. Sprawdzam mapę i widzę że Zielona Góra, Wschowa i Cybinka leżą blisko siebie i pewnie obaj producenci wspólnie należeli do WZSP czyli Wojewódzkiego Związku Spółdzielczości Pracy (patrz opis lampy Cetron).
Jak już zaznaczyłem analogia obu lamp jest bezsprzeczna, jednym słowem lampy LBS były kontynuacją lamp Cetron. Gabarytowo lampy też są podobne – wysokość i szerokość identyczna jedynie głębokość zdecydowanie mniejsza co jest spowodowane wielkością kondensatora, bowiem elektrolity tej samej pojemności z biegiem lat były coraz mniejsze.
Inne różnice to drobiazgi: neonówka przeniesiona na tył lampy oraz inny przycisk ręcznego wyzwalania. Lampa była zasilana tylko z sieci, liczba przewodnia 14 dla błon czarno-białych o czułości 50 PN (wg instrukcji), stopka bez styku środkowego czyli synchronizacja tylko kablem. W późniejszym czasie wypuszczono lampę LBS-21 która z pozoru prócz nazwy niczym się nie różni od poprzedniej LBS-20 ale oczywiście pewne zmiany są wewnątrz, bowiem lampa była sprzedawana z instrukcją obsługi lampy LBS-20 w której odręcznie wprowadzono zmianę z 20 na 21 ale zasadnicza sprawa czyli osiągi lampy bez zmian. Lampy sprzedawano w ceratowych pokrowcach.
Ta sama spółdzielnia produkowała przetwornicę napięcia PN-1 która jak podaje producent służyła do zasilania bateryjnego lamp błyskowych typu sieciowego. Jest to pojemnik na cztery okrągłe baterie R20 i gabarytowo jest identyczny z przetwornicą oraz zasilaczem bateryjnym lampy FL-120 Libelli.
Trudno stwierdzić jaka była wielkość produkcji lamp a w instrukcji brak stopki drukarskiej, lampy te dość często trafiają się na rynku wtórnym, z kolei instrukcja przetwornicy ma nakład 8000 szt.
XELA
Fabryka Podzespołów Radiowych Elwa - Kołobrzeg
ok. 1985-1990
W roku 1969 w Kołobrzegu założono zakład produkujący kondensatory elektrolityczne jako Fabryka Podzespołów Radiowych Elwa później Elkon należące do Zjednoczenia Unitra.
W latach 80. rozpoczęto tam produkcję małych amatorskich lamp błyskowych Xela w czterech zasadniczych wersjach 16LA, 18LA, 20LA, 22LA które jeszcze miały odmiany LA1 i LA2, dodatkowo jeszcze lampa 18LA miała wersję 18LB2 która miała wbudowaną fotocelę z osobnym wyłącznikiem. Oznaczenia 16-22 określają siłę błysku lampy dla filmu 100 ASA (21DIN) a po ludzku mówiąc robimy zdjęcie np. z odległości 3m to dzielimy 18 przez 3 i wychodzi 6-wielkość przysłony - w tym wypadku 5,6. Dla wygody lampy mają wbudowane kalkulatory lub tabelki przysłon, także Xela miała dołączane tabele przysłon.
Jak wspomniałem lampy są małe 104x72x36mm (bez stopki), zasilanie 4 paluszki AA czyli 6 volt, synchronizacja gorącą stopką lub kabelkiem synchro, z tyły po lewej stronie wyłącznik lampy, po prawej wyłącznik synchronizacji kabel-styk a pośrodku neonówka - lampka gotowości służąca też jako pilot czyli ręczne wyzwalanie.
Lampy produkowane były w dużej ilości i faktycznie dużo ich na rynku wtórnym z tym że dotyczy to lampy 18LA2 bo 16LA nie widziałem, 20LA jest rzadka a 22LA niezwykle rzadka - tylko raz widziałem ofertę. Lampy sprzedawane były w pudełkach w futerale, z kabelkiem synchro, koszykiem na baterie, tabelką przysłon oraz instrukcją obsługi a ta miała nakład 100 tyś.dla lamp LA i 50 tys. dla lamp LB czyli potwierdza się przypuszczenie o masowej produkcji.
Ten sam zakład produkował też zasilacz sieciowy 20ZA1 o napięciu wyjściowym 6-12 volt zależnie od zastosowanej wkładki i właśnie taka oznaczona WZ-1 przewidziana była do zasilania lamp Xela. Wymiary zasilacza 203x74x60mm, waga 1 kg. Urządzenie ciekawe i mało znane i trochę dziwne bo już w tamtych latach popularne były znane i stosowane do dziś zasilacze w formie kostki wkładanej do kontaktu, co ciekawe instrukcja ma nakład 20 tys. czyli dużo i najciekawsze – w instrukcji jest wymieniona też lampa 24LA1 i LA2 – może były takie plany?
Instrukcja drukowana była na początku 1988 roku a zasilacz był kupiony w Gdańsku 4 maja 1988 roku.
